Stipan Matijević, prvi subatički gradonačelnik, Bunjevac nakon oslobođenja

Prinosimo tekst iz Rič Bunjevačke matice objavljen 2022.godine

 

Borac za bunjevačku nacionalnu svist

 

Stipan Matijević je bio prvi subotički gradonačelnik Bunjevac nakon oslobođenja Subatice 1918. godine. Bio je veliki župan, najmlađi kraljevski bilužnik, pridsidnik Bunjevačke matice, direktan učesnik i inicijator prisajedinjenja Bačke Kraljevini Srbiji i osnivač Pravnog fakulteta u Subatici. Svistrano obrazovan, velike intelektualne i političke snage, dr Matijević je svojim angažovanjem obilužio početak nemirnog 20. vika. Bio je jedan od najistaknutiji Subatičana. Za svoje velike zasluge odlikovan je visokim ordenima Svitog Save III reda, Jugoslovenske krune IV reda i Bilog orla V reda.

 

Stipan Matijević je rođen 19. jula 1872. godine u Subatici, di je završio osnovnu i sridnju škulu, pravne nauke je završio u Budimpešti i odbranio doktorsku disertaciju. Od 1895. godine uključuje se u društveni život Subatice u kojoj daje inicijativu za osnivanje “Kola mladeži”, prvog bunjevačkog omladinskog društva u kojem je jedno od pravila bilo da se u Društvu mož služit samo bunjevačkim jezikom. Radio je ko advokat, al to nije bilo dovoljno za iskazivanje njegovog nacionalnog identiteta, pa se zbog toga priključuje Bunjevačko-srpskom odboru koji će inicirati prisajedinjenje Bačke Kraljevini Srbiji. Nakon ujedinjenja, 20. novembra 1918. godine, postaje prvi gradonačelnik Subatice. Iste godine kad je proglašen za gradonačelnika Subatice, postavljen je i za najmlađeg kraljevskog javnog bilužnika i tu dužnost je obavljo do svoje smrti 1939. godine. Od trenutka kad je Subatica postala sastavni dio Kraljevine Srbije, obavljo je dužnost velikog župana. Cio svoj život se borio za slobodu i pravdu svog naroda.

 

Prva manifestacija bunjevačko-srpske narodne svisti

Kroz “Kolo mladeži” se zalago da se stvori bunjevačko-srpsko društvo, zbog čeg je dr Matijević bio “žigosan” ko svesloven i neprijatelj mađarske države. “Kolo mladeži” je ipak uspilo da u aprilu 1896. godine priredi svoju jedinu zabavu. Ova zabava je bila objavljena u svoj bunjevačkoj i srpskoj štampi toga vrimena. Zabava je otvorena pismama “Ustaj, ustaj, Srbine” i “Čuj Bunjevče veso glas”, zatim je dr Matijević održo govor koji je naglasio da ta zabava znači pronalaženje prave staze Bunjevaca i Srba, koja vodi do cilja. Zafalivši se za pomoć Srbima koji su pomogli u organizovanju zabave, reko je: - Braća Srbi, ne samo što su nas obdarila i potpomagala u našem radu, neg su nas uzeli u svoje krilo i pokazali nam staze kojima da hodimo da cilj dostignemo.- Ova zabava je bila prva jaka manifestacija bunjevačko-srpske narodne svisti.

 

Pravni fakultet u Subatici ko čuvar nacionalne svisti

Pošto su mađarske vlasti zabranile da se u narodnim škulama vodi nastava na srpskohrvatskom jeziku, subatička omladina, koju su tada najvećim dilom činili Bunjevci i Srbi,  trudila se da pomogne starijoj generaciji da se to pravo vrati. Mađarske vlasti su radile na suzbijanju nacionalne svisti kod naroda, a grupa energični omladinaca, čiji je vođa bio dr Stipan Matijević, radila je svim sridstvima na tome da slovensku oazu vrati u Subaticu.

Dr Matijević je, 1910. godine, zajedno sa dr Vranjom Sudarevićem podnio molbu Ministarstvu prosvite u Pešti, tražeć da se dozvoli nastava na srpskohrvatskom jeziku što mu je bilo odbijeno. Osam godina kasnije, odma nakon oslobođenja Subatice, dr Matijević je u Subatici osnovo Pravni fakultet koji je bio sastavni dio beogradskog univerziteta. - Pravni fakultet u Subatici, koja leži na granici, vršiti će jednu nacionalnu zadaću, te će biti stalan čuvar nacionalne svisti i suzbijati stranu propagandu, koja najlakše prodire u pograničnim mistima. A za suzbijanje ovakve propagande najpodesnija je studentska mladež, koja je puna idealizma i nacionalnog duha. - piso je dr Matijević u svojoj knjigi “Događaji”.

Dr Stipan Matijević je bio inicijator i mnogi drugi rodoljubivi akcija. Naročito se zalago za gostovanje Srpskog narodnog pozorišta, prija svitskog rata u Subatici i učestvovao je u osnivanju Bunjevačke banke.

Za vrime Prvog svitskog rata bio je oficir i vojni sudija u Beogradu di je nemačka i austrougarska okupatorska vojska imala svu vlast. Ko vojni sudija, činio je velike usluge Srbima u Beogradu. Oslobađao je sve optužene Srbe redom zbog čeg je posto sumnjiv prid vojnim starešinama koji su tada zatražili njegov primištaj.

 

Na sednici se prvi put čuo srpskohrvatski jezik

Pre oslobođenja Subatice, već u oktobarskim danima 1918. godine, dr Stipan Matijević aktivno je učestvovo u nacionalnom pokretu Bunjevaca i u svim pripremama za oslobođenje koje je toliko željno iščekivo.

10. novembra 1918. godine, tri dana prija oslobođenja, u Subatici je osnovano Bunjevačko-srpsko narodno viće. Skupština, koja je bila narodni sabor većine subotičkog stanovništva, održana je u dvorištu tadašnje gostionice “Hungaria”. Ovu istorijsku skupštinu je otvorio dr Matijević koji je masi naroda objasnio cilj njenog osnivanja. Ove istorijske riči, čulo je priko deset hiljada ljudi -Po Wilsonovom načelu samoodređenja, i mi smo Bunjevci dobili pravo da se izjasnimo di i u kojoj državi želimo da živimo. Lako je na to odgovoriti. Mi, Bunjevci, želimo da živimo u našoj narodnoj državi, di žive Bunjevci, Srbi, Hrvati, Bosanci, Slovenci, Dalmatinci.- reko je dr Matijević

Osnivanje Bunjevačko-srpskog narodnog vića izazvalo je veliko komešanje kod mađarske vlasti, koje su upitale dr Matijevića zbog čeg to rade, on im je tada odgovorio – Bunjevci i Srbi sačinjavaje većinu stanovništva u Subatici i ode jedino mi imamo pravo da odlučujemo.- odgovorio jim je dr Matijević.

11. novembra 1918. godine je ko dilegat Bunjevačko-srpskog narodnog vića govorio na poslidnjoj sidnici mađarskog Varoškog vića. To je bio govor, prvi put na bunjevačkom jeziku, koji se do tad nije mogo čuti.

-Za savrimene prilike, ova sidnica je bila vrlo interesantna i značajna. Najznačajnije je bilo, po naše interese, što je dr Stipan Matijević održo govor na našem jeziku. Njegov govor bio je frenetičnim i dugotrajnim aplauzom propraćen od strane stotine oduševljeni omladinaca i drugi Bunjevaca i Srba koji su demonstrativno došli na ovu sidnicu da manifestuju nacionalnu svist. Mađari su bili iznenađeni kad su Bunjevci i Srbi sa balkona počeli urnebesno klicati posli govora dr Matijevića.- napiso je Joso Šokčić u svojoj knjigi “Subatica prija i posli oslobođenja”.

 

Oslobođenje Subatice se slavilo u domu dr Matijevića

Oslobođenje Subatice, dr Stipan Matijević je dočeko sa zanosnim oduševljenjem. Kad je srpska vojska stigla u Subaticu,  otvorio je vrata svog doma i u podrumu kuće napravio veliki prijem u kome su se častili svi oficiri, podoficiri i vojnici. Cilu noć se ilo i pilo. Častio je i varošane, poznate i nepoznate, svi su bili dobrodošli u gostoljubivom domu. -Sinulo je naše sunce, naša sloboda! Živela naša srpska vojska! - bile su njegove riči i često puta ponovljeni usklici te večeri.

Posli oslobođenja, učestvovo je u mnogim manifestacijama nacionalnog i uopšte narodnog života. Bio je pridsidnik društva protiv revizije granica, pridsidnik Čehoslovačko-jugoslovenske lige, počasni i redovan član mnogi nacionalni, kulturni i humanitarni društava. 1919. godine priredio je kraljevski doček oslobodiocu Subatice, Njegovom Visočanstvu pristolonasledniku i regentu Aleksandru koji je kasnije, u više navrata, bio gost u kući dr Matijevića dok je obavljo funkciju kraljevskog javnog bilužnika.

Napiso je čitav niz članaka, eseja i studija u raznim časopisima, izdo je razne edicije nacionalnog karaktera i materijalno je pomogo svaku rodoljubivu akciju.

Za svoje velike zasluge odlikovan je visokim ordenima Svitog Save III reda, Jugoslovenske krune IV reda i Bilog orla V reda.

 

Dilo i miso dr Stipana Matijevića je sačuvano od zaborava

Dr Stipan Matijević umro je 31. maja 1939. godine. Njegova smrt je, kako je tada piso list “Neven”, ucvilila cilu bunjevštinu i cilu varoš Subaticu. Porid njegovog odra, u vestibilu Varoške kuće, prolazili su Subatičani odajući poštu jednom od najugledniji varošana Subatice. Velika povorka ga je pratila do “vične kuće”.

U staroj kući, u ulici Petra Drapšina, koju je za dr Stipana Matijevića projektovao Titus Mačković, na dnu stari komoda, još uvek se čuvaju svi njegovi spisi. Bio je oženjen Jozefinom Malagurski, a njeva dica, sin Lazar i ćerke Magdalena i Suzana, su njegovo dilo i miso prineli na svoje potomke koji, i danas, virno čuvaje uspomenu na slavnog pretka. 

Lazarela Marjanov